Standpunt cannabis en wietolie (2023)

Cannabis is de Latijnse naam voor hennep. Al sinds de oudheid staat deplant in de belangstelling vanwege de psychische en lichamelijke effecten. Aan hetpopulaire kruidengeneesmiddel worden kalmerende, pijnstillende, antidepressieve, slaapbevorderende, misselijkheidsonderdrukkende, ontstekingsremmende, krampwerende en eetlustopwekkende eigenschappen toegeschreven.

De bekendste cannabisproducten zijn marihuana (wiet) en hasj. Marihuana bevat de gedroogde bloemtoppen en blaadjes van de hennepplant. Hasj is de zuivere hars.

Werkzame bestanddelen

De werkzame bestanddelen van cannabis zijn de zogeheten cannabinoïden. Tetrahydrocannabinol (THC) en cannabidiol (CBD) zijn de belangrijkste. THC is het psychoactieve bestanddeel waar gebruikers high of stoned van worden. CBD tempert de effecten van THC, heeft een anti-psychotisch effect en lijkt te beschermen tegen verslaving. De verhouding tussen THC en CBD bepaalt de werking en bijwerkingen van cannabis.

Hieronder volgen de belangrijkste bevindingen met betrekking tot kanker.

Medicinale cannabis: klachtenvermindering

Volgens hetBureau voor Medicinale Cannabis(de overheidsorganisatie die verantwoordelijk is voor de productie van cannabis voor medicinale doeleinden)zijn er voldoende wetenschappelijke gegevens die aantonen dat cannabiswerkzaamis bij:

• Pijn bij kanker, multiple sclerose, reumatische artritis en chronische darmontsteking
• Misselijkheid, verminderde eetlust, vermagering en verzwakking bij kanker en aids
• Misselijkheid en braken als gevolg van medicatie of bestraling bij kanker, hiv en aids
• Spierkrampen en spiertrekkingen bij multiple sclerose en ruggenmergschade
• Langdurige zenuwpijn, bijvoorbeeld door beschadiging van een zenuwbaan, fantoompijn, aangezichtspijn of chronische pijn die blijft bestaan na het genezen van gordelroos
• Tics bij het syndroom van Gilles de la Tourette
• Therapieresistent glaucoom

Cannabis geneest bovengenoemde aandoeningen niet, maar draagt bij aan klachtenverlichting. De beschikbare gegevens berusten hoofdzakelijk op kleinschalige studies en persoonlijke ervaringen van artsen en patiënten. Dit geeft mogelijk een te rooskleurig beeld van de heilzame werking. Uit eenvergelijkend onderzoekwaarin 79 cannabisstudies kritisch werden getoetst, blijkt dat de wetenschappelijke bewijsvoering niet altijd even sterk is. De bewijskracht voor verbetering van misselijkheid en overgeven bij chemotherapie werd zelfs als zwak geclassificeerd.Naar aanleiding van deze studie zijn diverse zorgverzekeraars gestopt met hetvergoeden van medicinale cannabis vanuit de basisverzekering. Het Zorginstituut Nederland zietgeen aanleidingtot herbeoordeling van medicinale cannabis en wijst op belangrijke tekortkomingen in de bewijskracht van de studies.

HetNederlands Huisartsen Genootschap (NHG) raadt huisartsen niet aanom cannabis(olie) voor te schrijven. Alleen voor patiënten met (pijn)klachten in de palliatieve fase bij wie gangbare behandeling niet voldoende helpt of te veel bijwerkingen geeft, kan een proefbehandeling worden overwogen.

Regelgeving en beschikbaarheid

Sinds september 2003 mogen artsen cannabis voorschrijven en apothekers het op recept afleveren. Deze medicinale cannabis verschilt van de cannabis die als genotmiddel wordt verkocht. Cannabis die de apotheek verstrekt is van farmaceutische kwaliteit, voldoet aan de hoogste eisen, heeft een constante samenstelling en is alleen bedoeld als medicijn. Er zijn meerdere varianten met elk hun eigen verhouding THC/CBD. Sinds 2015 is ook medicinale cannabisolie op doktersvoorschrift verkrijgbaar. In tegenstelling tot de vrij verkrijgbare cannabidiol-olie (CBD-olie), bevat medicinale cannabisolie ook THC.

Meer informatie over medicinale cannabis(olie):

• Kanker.nl
  
• Informatiebrochure medicinale cannabis voor patiënten
  
• Transvaalapotheek Den Haag, afdeling Cannabis(incl.bijsluiter cannabisolie)
  
• Apotheek SMA B.V. / Cannabiszorg

Niet bewezen: cannabis geneest kanker

In de jaren '70 namen wetenschappers voor het eerst het antikankereffect van cannabis onder de loep. Sindsdien zijn er honderden wetenschappelijke artikelen over het onderwerp verschenen. Met enige regelmaat komen er aanwijzingen naar voren dat cannabis kankercellen kan doden, afremmen enverhinderen om uit te zaaien. Ook lijkt cannabis het afweersysteem te kunnen beïnvloeden; volgens sommige studies in positieve zin, volgens andere in negatieve.

Cannabis heeft dus effect op kankercellen, maar dat wil niet zeggen dat cannabis kanker geneest. Er is namelijk amper onderzoek bij patiënten gedaan.De claim datcannabis(olie) kanker geneest, is dus met geen mogelijkheid te onderbouwen. Ook het Zorginstituut Nederland wijst op degeringe bewijskrachtvan de beschikbare publicaties.

Laboratoriumstudies

Vrijwel al het cannabisonderzoek betreft studies in proefdieren of cellijnen (kunstmatig in kweek gehouden kankercellen). Dergelijke laboratoriumresultaten zijn niet zonder meer door te vertalen naar de mens. Een levend menselijk lichaam is vele malen complexer. Een middel dat in een reageerbuis goed werkt, kan in de mens een ander of juist totaal geen effect hebben. Bijvoorbeeld omdat de darmen het niet goed opnemen, de lever het afbreekt of de nier het uitscheidt. Het is dus heel goed mogelijk dat het middel de tumor niet eens bereikt of in ontoelaatbare hoeveelheden moet worden toegediend om enig effect te sorteren.

Dat cannabis kankercellen doodtis een interessante observatie, maar niet meteen een doorbraak. Heel veel stoffen hebben een vernietigend effect op kankercellen. Chloor doodt kankercellen ook heel effectief, maar dat betekent niet dat bleekwater het antwoord op het kankervraagstuk is.De hamvraag is of een stof het tot veiligen effectief geneesmiddel kan schoppen. Daarvoor moeten heel veel onderzoeksstappen worden doorlopen. In dit traject vallen de meeste kandidaten vroeg of laat af. Bijvoorbeeldvanwege onacceptabele bijwerkingen of resultaten dieniet beter zijn dan de huidige behandelmethoden.

Patiëntstudies

Ondanks enkele bemoedigende resultaten uit laboratoriumstudies, is er nog geenovertuigend bewijs dat cannabis kanker kan genezen. Deze bewijsvoering moet komen uit studies met ‘echte’ patiënten. Vooralsnog zijn die schaars.

• In eenstudie van Gúzmanwerd het effect van THC bestudeerd bij patiënten met glioblastoom (een agressieve hersentumor). Helaas valt uit deze studie weinig te concluderen. Er deden slechts 9 patiënten mee en zij overleden allen binnen een jaar. Dit past bij het ziektestadium waarin ze verkeerden. Bovendien was er geen controlegroep (glioblastoompatiënten die géén THC kregen) zodat vergelijken niet mogelijk is. De behandeling met cannabis leek wel veilig te zijn en gaf weinig bijwerkingen.
  
• In eenander onderzoekstond glioblastoom eveneens centraal. Hierin werd het effect van nabiximols (een THC/CBD-bevattende mondspray) in combinatie met temozolomide onderzocht bij patiënten met teruggekeerd glioblastoom. Er deden 21 patiënten mee, van wie er 12 de onderzochte medicijncombinatie kregen en 9 temozolomide met een placebo. De eenjaarsoverleving bleek in de cannabisgroep hoger dan in de placebogroep (83% t.o.v. 53%). Het onderzoek werd mede mogelijk gemaakt door de fabrikant van nabiximols (Sativex©).
  
• In 2015 is eenveiligheidsstudie naar dexanabinol(een synthetische cannabisvariant) bij vergevorderde vormen van kanker van start gegaan. Het doel is het vaststellen van de maximale veilige dosering. Secundair wordt ook gekeken naar het effect op de tumor. Het onderzoek wordt medegefinancierd door de fabrikant van het onderzochte product. De huidige status van het onderzoek is onbekend. De laatste update dateert van april 2016.
  
• Het UMC Groningen start eenonderzoek naar cannabisoliebij patiënten met vergevorderde leverkanker voor wie geen behandelingmeer mogelijk is.Het doel van de studie is nagaan of cannabisolie de levertumoren kan verkleinen.Eerst wordt de maximale dosis bepaald die geen bijwerkingen geeft. Na 3, 6 en 9 maanden worden scans van de lever gemaakt en bloedonderzoek gedaan om het effect te bepalen.

Openstaande vragen

Hoewel uit steeds meer laboratoriumstudies blijkt datcannabis effect heeft op kankercellen, staan nog vele vragen open. Deze zullen beantwoord moeten worden voordat goed onderzoek bij patiënten mogelijk is.

• Welk cannabisbestanddeel is het meest geschikt? THC, CBD,beide, andere? Natuurlijkeof synthetische varianten?
• In welke samenstelling/concentratie?
• Wat is het precieze werkingsmechanisme?
• Welke dosering is optimaal? Wat zijn de neveneffecten bij die hoeveelheid?
• Welke kankersoorten komen in aanmerking?
• Wat is de beste toedieningsvorm (tablet, mondspray, druppels, injectie)? Cannabinoïden zijn moeilijk oplosbaar in water en dringen niet diep in het weefsel door. Dat bemoeilijkt effectieve tumorbestrijding.
• Wat zijn de interacties met andere kankerbehandelingen (zoals chemotherapie)? Zijn er combinaties die het behandelresultaat nog verder verbeteren?
• Wat is de meerwaarde t.o.v. huidige behandelingen?

Er is dus nog veel voorwerk nodig voordat vaststaat óf en hoe cannabis als behandeling in de praktijk kan worden gebracht. Tot die tijd zijn patiëntenstudies lastig op te zetten. Het lijkt misschien eenvoudig om patiënten die zich als vrijwilliger aanbieden cannabis te geven en een andere patiëntengroep niet en vervolgens de uitkomsten te vergelijken, maar die benadering isweinig wetenschappelijk.Er moetendan voorelke kankersoort meerdere studies worden opgezetmet verschillende cannabisproducten in verschillende toedieningsvormen en doseringen. Dat is praktisch onuitvoerbaar en veel te duur.

Succesverhalenzijn anekdotisch bewijs

Het internet staat vol verhalen en video’s over kankerpatiënten die tegen alle verwachtingen in zijn genezen door cannabis. Hoe graag KWF zulke individuele succesverhalen ook zou willen geloven, ze zijn oncontroleerbaar en daardoor niet geschikt als bewijs. Uit dergelijke verhalen is onmogelijk vast te stellen of er inderdaad sprake is van genezing en of cannabis daar überhaupt een rol bijspeelde. Meestal ontbreken medische gegevens zoals ziektestadium, eerdere behandelingen en prognose. Hetzelfde geldt voor namen van artsen en behandelcentra. Wederhoor is zeldenmogelijk. Ook worden vaak verkeerde conclusies getrokken of onjuiste verbanden gelegd. Een genezen kankerpatiënt die cannabis gebruikt, staat niet gelijk aan een kankerpatiënt die dánkzij cannabis is genezen. Bovendien blijft de grote groep cannabisgebruikers die niet van hun kankergenezen meestal buiten beschouwing.

Het is zelfs mogelijk dat de persoon in kwestie helemaal geen kanker heeft (gehad). Soms blijkt een verhaal volledigverzonnen. Het geeft aan hoe onbetrouwbaar het internet als bron kan zijn.Ook opmerkelijk is dat deze wonderbaarlijke cannabisgenezingen nooit in wetenschappelijke vakbladen staan beschreven. De bron betreft vaak natuurgeneeskundige websites die weinig op hebben met de reguliere geneeskunde of websites die pleiten voor legalisering van softdrugs.

KWF is dus niet overtuigd van individuele succesverhalen. Goed en gedegen wetenschappelijk onderzoek is en blijft de enige en beste manier om te achterhalen welke behandelingen veilig en effectief zijn.

KWF en cannabisonderzoek

KWF hoopt dat toekomstige (patiënt)studies belangrijke vragen omtrent veiligheid, toedieningsvorm, dosering, werkzaamheid en doelgroep definitief zullen beantwoorden. Bij overtuigend bewijs zal KWF de ontwikkeling van cannabis tot kankermedicijn geen strobreed in de weg liggen. Alle initiatieven die bijdragen aan onze missie ‘minder kanker, meer genezing en een betere kwaliteit van leven’, komen in aanmerking voor steun van KWF.

KWF financiert op dit moment geen onderzoek naar cannabis(bestanddelen), maar staat open voor elk goed onderzoeksvoorstel op dit gebied. Debeoordelingscommissies van KWFzullendeze volgens de gebruikelijke procedure beoordelen op wetenschappelijke kwaliteit, haalbaarheid en relevantie. Bij een positief oordeel en voldoende budget is financiering mogelijk.

KWF-advies

KWF heeft geen bezwaar tegen het gebruik van medicinale cannabis ter bestrijding van klachten die samenhangen met kanker(behandeling). Op voorwaarde dat het middel wordt voorgeschreven door een bevoegde arts.

KWF raadt cannabis(olie) ter behandeling van kanker niet aan. Patiënten die desondanks cannabis (willen) gebruiken, adviseren wij om dit te bespreken met hun arts. Deze kan dan adequaat inspelen opeventuele bijwerkingen en rekening houden met de invloed van cannabis op de voorgeschreven behandeling. KWF raadt nadrukkelijk af om cannabis te verkiezen boven een reguliere behandeling.

(On)veiligheid

Gebruikers dienen zich goed te realiseren dat de veiligheid van niet-medicinale cannabis(olie) niet te garanderen is. De kwaliteit en samenstelling (percentage en verhouding werkzame bestanddelen) kunnen sterk variëren. Dit kan leiden tot levensbedreigende situaties. Zo raakte een longkankerpatiëntin comana inname van een cannabisextract. Het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum (NVIC) signaleerde in 2017eentoenemend aantal vergiftigingendoor gebruik van cannabisproducten op oliebasis.

Cannabis kan negatieve effecten hebben op het geheugen, de concentratie, het reactievermogen, de waarneming en de coördinatie. Andere ongewenste effecten die kunnen optreden zijn angst, paniek en hartkloppingen.

Geraadpleegde bronnen

1. Cancer Research UK (https://news.cancerresearchuk.org/2022/05/13/cannabis-cannabinoids-and-cancer-the-evidence-so-far/)
2. National Cancer Institute (www.cancer.gov/about-cancer/treatment/cam/hp/cannabis-pdq)
3. Voeding&Kankerinfo (www.voedingenkankerinfo.nl/heeft-het-zin-om-wietolie-te-gebruiken-bij-kanker)
4. Bureau voor Medicinale Cannabis (www.cannabisbureau.nl)
5. International Association for Cannabinoid Medicines (www.cannabis-med.org/index.php?lng=nl)
6. International Cannabinoid Research Society (https://icrs.co/)
7. Kanker.nl (www.kanker.nl/algemene-onderwerpen/cannabis/wat-is/cannabis-en-kanker)
8. Zorginstituut Nederland (www.zorginstituutnederland.nl/)
9. Jellinek (www.jellinek.nl/informatie-over-alcohol-drugs/cannabis/)
10. Trimbos Instituut (assets.trimbos.nl/docs/cfe1a783-08e9-4015-9005-81ad6027d347.pdf)
11. Stichting Mediwiet (www.stichtingmediwiet.nl/info/onverdunde-wietolie-en-kanker/)
12. Patiënten Groep Medicinale Cannabis Gebruikers (https://www.pgmcg.nl/2020/05/gebruik-medicinale-cannabis-kanker/)
13. Guzmán M, Duarte MJ, Blázquez C, et al. A pilot clinical study of Δ9-tetrahydrocannabinol in patients with recurrent glioblastoma multiforme. British Journal of Cancer. 2006;95(2):197-203.https://www.nature.com/articles/6603236.
14. GW Pharmaceuticalshttps://www.jazzpharma.com/
15. A Study of Dexanabinol in Combination With Chemotherapy in Patients With Advanced Tumours.https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT02423239
16. Whiting PF, Wolff RF, Deshpande S, Di Nisio M, Duffy S, Hernandez AV, Keurentjes JC, Lang S, Misso K, Ryder S, Schmidlkofer S, Westwood M, Kleijnen J. Cannabinoids for Medical Use - A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA. 2015;313(24):2456-2473.
17. Hill KP. Medical Marijuana for Treatment of Chronic Pain and Other Medical and Psychiatric Problems - A Clinical Review. JAMA. 2015;313(24):2474-2483.https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/2338266
18. Fowler CJ. Delta(9) -tetrahydrocannabinol and cannabidiol as potential curative agents for cancer: A critical examination of the preclinical literature. Clin Pharmacol Ther. 2015 Jun;97(6):587-96.https://ascpt.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/cpt.84. Epub 2015 May 2.
19. NEMO Kennislink (www.nemokennislink.nl/publicaties/cannabis-is-echt-een-moeilijke-rakker)
20. Transvaal Apotheek Den Haaghttps://www.transvaalapotheek.nl/cannabis-olie-2/
21. Vereniging Tegen de Kwakzalverij (https://www.kwakzalverij.nl/nieuws/geen-bewijs-dat-cannabisolie-tegen-kanker-werkt/)
22. Medisch Contact (https://www.medischcontact.nl/nieuws/laatste-nieuws/artikel/stijgend-aantal-vergiftigingen-door-olie-van-cannabis.htm)
23. UMCG start onderzoek effect cannabisolie bij uitbehandelde leverkankerpatiënten
24. NHG-standpunt Cannabis
25. PubMed (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/)